Αποκλειστική συνέντευξη στη Δέσποινα Δημότση. Τεύχος 61, Οκτώβριος 2025
Όταν ήταν παιδί, η Ελισάβετ Μπότσαρη θυμάται τον πατέρα της να της διηγείται ιστορίες από τη συμμετοχή του στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, καθώς και την κληρονομιά του επωνύμου Μπότσαρη.
Η Ελισάβετ, μια 50χρονη αρχιτέκτονας που ζει στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, λάτρευε τις ιστορίες του πατέρα της και αισθάνεται απέραντα περήφανη για την ιστορία των προγόνων της.
ΔΔ: Καλώς ορίσατε στο περιοδικό μας. Θα θέλαμε να μας πείτε πότε αρχίσατε να ψάχνετε για τις ρίζες σας και ποιες ήταν οι πρώτες πληροφορίες που βρήκατε για το θρυλικό σας επώνυμο.
EΜ: Είμαι απέραντα ευγνώμων για αυτήν την ευκαιρία να εκφράσω την προσωπική μου ιστορία. Στην παιδική μου ηλικία, η ιστορία της οικογένειας Μπότσαρη ήταν πάντα παρούσα. Ο θείος και ο πατέρας μου μιλούσαν πάντα για το πόσο περήφανοι πρέπει να είμαστε για το επώνυμό μας και πόσο σημαντική ήταν η συμμετοχή των προγόνων μας στην ιστορία της Ελλάδας, ειδικά κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Σπούδασα στο Ελληνικό Κοινοτικό Σχολείο στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, επομένως όλες οι κύριες Ελληνικές γιορτές αποτελούν επίσης μέρος του ετήσιου ημερολογίου μας. Αυτή η σύνδεση με το όνομα Μπότσαρης ήταν πάντα πολύ φυσική, ωστόσο έπρεπε να την τονίσω από το 2014, όταν ξεκίνησα την επίσημη διαδικασία με το Ελληνικό προξενείο στο Σάο Πάολο, όταν υπέβαλα αίτηση για ελληνική υπηκοότητα. Μετά από αρκετές ανεπιτυχείς προσπάθειες και με τους περιορισμούς της Ελληνικής νομοθεσίας, η οποία έχει ενημερωθεί με την πάροδο των ετών, μπόρεσα να το κάνω.
ΔΔ: Πείτε μας για τη ζωή σας στη Βραζιλία. Γεννηθήκατε εκεί; Πώς είναι η καθημερινότητα ενός Έλληνα που ζει εκεί;
EΜ: Γεννήθηκα το 1974 στο Σάο Πάολο, την πιο σημαντική πόλη της Βραζιλίας. Εγώ και ο αδερφός μου Δημήτρης μεγαλώσαμε αποκλειστικά από τον Έλληνα πατέρα μου, ο οποίος ήταν και πατέρας και μητέρα και για τους δύο μας. Ένας από τους λόγους που μας οδήγησαν να έχουμε τις περισσότερες από τις ελληνικές μας αναφορές, όπως το ορθόδοξο βάπτισμά μας, είναι η συμμετοχή μας στην ελληνική κοινότητα εδώ στη Βραζιλία και επίσης οι σχέσεις μας μέσα σε αυτήν την κοινότητα, εκτός από την επαφή με τις ελληνικές παραδόσεις, το φαγητό και τα έθιμα που φέρνουν όλοι οι Έλληνες της διασποράς. Λυπάμαι που πρέπει να πω ότι το να είσαι Έλληνας στη Βραζιλία δεν είναι εύκολο, έχουμε πολλούς περιορισμούς. Η κοινότητά μας είναι μικρή, είμαστε μόνο λίγοι και υπάρχουν λίγα μέρη που μας στηρίζουν στη διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού και κληρονομιάς. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε σχολείο για Ελληνόπουλα και έχουμε μόνο μία ορθόδοξη εκκλησία που μας εξυπηρετεί. Μπορώ να πω ότι νιώθουμε απομονωμένοι και αυτό που μας συνδέει με την αγαπημένη μας Ελλάδα είναι οι τοπικές εκδηλώσεις της κοινότητας και τα ταξίδια μας στην Ελλάδα, τα οποία είναι πολύ δαπανηρά.
ΔΔ: Πώς ήταν η εμπειρία σας με την Ελληνική γραφειοκρατία όταν ξεκινήσατε την υποβολή αίτησης για ελληνική υπηκοότητα;
EΜ: Η εμπειρία με την Ελληνική γραφειοκρατία έχει γίνει ένα μεγάλο βάρος στους ώμους μου όλα αυτά τα χρόνια. Την πρώτη φορά που επικοινώνησα με το προξενείο ήμουν 20 ετών και δεν έλαβα την κατάλληλη προσοχή επειδή οι ελληνικοί νόμοι ήταν πολύ περιοριστικοί. Μετά από χρόνια και πολλές ενημερώσεις στους νόμους, επέστρεψα στο προξενείο και ξεκίνησα την επίσημη διαδικασία το 2014.
Με την υποστήριξη των νόμων που ίσχυαν τότε και επίσης με την υποστήριξη του προξενείου, οργάνωσα όλα τα έγγραφα και πλήρωσα τα τέλη για τη διαδικασία απόκτησης ελληνικής υπηκοότητας. Αρχικά, για μένα, την αντιλαμβανόμουν απλώς ως μια διαδικασία τεκμηρίωσης. Δυστυχώς, έλαβα την πρώτη αρνητική απάντηση από το ελληνικό Υπουργείο Εσωτερικών, με μια συγκεχυμένη απάντηση, επειδή οι ελληνικοί νόμοι είναι πολύ σαφείς σχετικά με τα νόμιμα δικαιώματά μου.
Το 2018, με την υποστήριξη του τότε προξένου, ξεκινήσαμε τη διαδικασία πολιτογράφησης με όλα τα αντίστοιχα έγγραφα και δηλώσεις. Κατά τη διάρκεια των ετών 2018 έως 2023, έλαβα πολλά αιτήματα από το ελληνικό Υπουργείο, μερικά από τα οποία ζητούσαν φωτογραφίες, δήλωση ενεργού μέλους στην ελληνική κοινότητα στο Σάο Πάολο, απόδειξη ότι σπούδασα την ελληνική γλώσσα στη Βραζιλία, καθώς και όλα τα μεταφρασμένα πιστοποιητικά γέννησης με σφραγίδες ληξιαρχείου. Υπήρξαν πολλά αιτήματα και οικονομικά έξοδα όλα αυτά τα χρόνια. Δεν μου έδωσαν ποτέ απάντηση για την υπόθεσή μου, απλώς δημιούργησαν περισσότερες απαιτήσεις για έγγραφα που δεν είχαν προβλεφθεί, πάντα δημιουργούσαν μια νέα κατάσταση που παρέτεινε την υπόθεσή μου.
Πάντα πίστευα ότι η αίτηση ιθαγένειάς μου ήταν δικαίωμά μου ως κόρη Έλληνα και ότι θα ήταν κάτι απλό επειδή είχα όλα τα έγγραφα που αποδείκνυαν ποιος ήταν ο πατέρας μου. Εκτός από τη διαδικασία στο Ελληνικό προξενείο στο Σάο Πάολο, ταξίδεψα επίσης αρκετές φορές στην Ελλάδα μεταξύ 2018 και 2023 για να παρακολουθήσω τη διαδικασία μου με τη βοήθεια ενός Έλληνα δικηγόρου, κάτι που κατανάλωσε μεγάλο μέρος των οικονομικών μου πόρων. Η κατάσταση φαινόταν να μην έχει τέλος, έκανα ό,τι μπορούσα για να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματά μου. Πιστεύω ακράδαντα ότι κανείς δεν μπορεί να στερήσει από ένα άτομο το δικαίωμα στην ταυτότητα και, τιμώντας αυτό το δικαίωμα και το όνομα που κουβαλάω, δεν εγκατέλειψα ποτέ τους στόχους μου. Πέρασα μεγάλη ταπείνωση, απώλεια χρόνου, ενέργειας και οικονομικών για να έχω αυτή την αναγνώριση.
ΔΔ: Τι αντιπροσωπεύει για εσάς την έννοια της «Ελλάδας»;
ΕΜ: Η αγαπημένη μου Ελλάδα ζει στην καρδιά μου και καταλαβαίνω ότι η κληρονομιά της είναι μεγαλύτερη από τον σημερινό Ελληνικό λαό. Καταλάβετε, το συναίσθημα του να είσαι Έλληνας είναι κάτι τεράστιο μέσα μου, είναι κάτι που γεννήθηκε μαζί μου και θα είναι μαζί μου μέχρι το τέλος της ζωής μου. Δεν θα είχα ποτέ την αποφασιστικότητα που είχα όλα αυτά τα χρόνια και μπροστά σε τόσους πολλούς περιορισμούς, αν δεν είχα αυτό το ελληνικό αίμα στις φλέβες μου και επίσης την εκπαίδευση που έλαβα από τον Έλληνα πατέρα μου. Είμαστε μέρος της ελληνικής ιστορίας, ακόμη και σε μακρινά μέρη. Το να είσαι Έλληνας δεν είναι δικαίωμα μόνο για όσους γεννιούνται σε ελληνικό έδαφος, το να είσαι Έλληνας είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο. Είναι να έχεις ελληνικό αίμα στην καρδιά σου, να φωνάζεις την έμφυτη ταυτότητά σου από την πρώτη στιγμή της ζωής. Αυτό είναι κάτι που μόνο οι Έλληνες στην καρδιά θα μπορέσουν να καταλάβουν.
ΔΔ: Θα θέλατε να ζήσετε στην Ελλάδα στο εγγύς μέλλον; Ποια είναι η αγαπημένη σας ελληνική πόλη;
ΕΜ: Η ζωή στην Ελλάδα ήταν πάντα ένα από τα όνειρά μου. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου στην Ελλάδα ανακάλυψα υπέροχα μέρη, γεμάτα ιστορία και ομορφιά. Το αγαπημένο μου μέρος είναι η Ρόδος, επειδή έχει έναν μοναδικό συνδυασμό όλων όσων παρατήρησα στην Ελλάδα. Ίσως η ζωή του πατέρα μου ως ναυτικός συνέβαλε και στις τωρινές μου προτιμήσεις. Η Ρόδος είναι ένα γοητευτικό μέρος, όπου έκανα επίσης πολλούς φίλους και με υποδέχτηκαν όλοι.
Προς το παρόν η οικονομική μου κατάσταση δεν μου επιτρέπει να μετακομίσω, αλλά έχω την επιθυμία να ζήσω σε ένα ασφαλές και απλό σπίτι στην Ελλάδα.
ΔΔ: Περιγράψτε μας πώς διατηρείτε ζωντανή την παράδοσή μας με τις γαστρονομικές σας δημιουργίες. Πώς συμπεριφέρονται οι Βραζιλιάνοι σε αυτό, τους αρέσει η κουζίνα μας;
ΕΜ: Έμαθα να φτιάχνω ελληνικά γλυκά από μια ευγενική κυρία που είναι ζαχαροπλάστης από την ελληνική κοινότητα εδώ στην πόλη. Ήμουν 12 ετών και πέρασα τις σχολικές μου διακοπές μαγειρεύοντας μαζί της. Μετά από αυτό, έφτιαχνα γλυκά για την οικογένεια και τους φίλους μου, κατά τη διάρκεια ελληνικών γιορτών, ή τα χρησιμοποιούσα ακόμη και ως δώρα για Βραζιλιάνους. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε μια δύσκολη οικονομική περίοδο, άρχισα να παρασκευάζω ελληνικά γλυκά με το χέρι, με στόχο την προώθηση του ελληνικού πολιτισμού μέσα από τα χέρια μου. Μέχρι σήμερα, φτιάχνω ελληνικά γλυκά για Έλληνες και μη Έλληνες. Αυτά τα γλυκά φτιάχνονται με μεγάλη φροντίδα και έχουν αυθεντικές γεύσεις. Οι Βραζιλιάνοι χαίρονται πάντα να δοκιμάζουν αυτές τις γεύσεις και τα χρησιμοποιούν επίσης ως δώρα για άλλους φίλους και συγγενείς, όπως έκανα και εγώ στο παρελθόν. Η παραγωγή δεν είναι μεγάλη, αλλά είναι ήδη αναγνωρισμένη ως υψηλής ποιότητας μεταξύ των Ελλήνων που τα καταναλώνουν εδώ.
ΔΔ: Πώς νιώθετε που μετά από τόσα χρόνια προσπαθειών, καταφέρατε το 2024 να αποκτήσετε την υπηκοότητα;
ΕΜ: Νιώθω γαλήνη, γνωρίζοντας ότι το δικαίωμά μου έχει αναγνωριστεί και γίνει σεβαστό. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι η αίτησή μου για την υπηκοότητα θα είχε τόσο μακρά διαδικασία, ότι θα ήταν τόσο επώδυνη η απόκτησή της. Ελπίζω ότι η ιστορία μου θα αποτελέσει παράδειγμα για χιλιάδες Έλληνες εκτός Ελλάδας. Ελπίζω επίσης ότι οι ελληνικές αρχές θα είναι πιο ευαίσθητες κατά την ανάλυση υποθέσεων υπηκοότητας. Όταν ζητάμε αναγνώριση, έχουμε και οικογενειακά ζητήματα που πρέπει να γίνονται σεβαστά. Δεν είμαστε απλώς ένας συνδυασμός χαρτιών σε ένα τραπέζι. Είμαστε άνθρωποι με ταυτότητα που πρέπει να εκτιμάται. Οι Έλληνες πρέπει να αναγνωρίζουν τους Έλληνες! Πιστεύω ότι αυτό είναι απαραίτητο για τη διατήρηση του πολιτισμού με την πάροδο των ετών. Ποιοι θα είναι οι Έλληνες στο μέλλον; Έχετε σκεφτεί αυτά τα ζητήματα; Ιδού η ερώτησή μου.
ΔΔ: Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
EΜ: Το σχέδιό μου τώρα είναι να ηρεμήσω την ψυχή μου. Ήταν χρόνια αγώνα και επένδυσης. Ο Θεός θα με καθοδηγήσει και θα ευλογήσει το μονοπάτι μου όπως πάντα. Στην πραγματικότητα, η ιστορία μου είναι μια ακόμη περίπτωση όπου τα σωστά πράγματα συμβαίνουν στον καιρό του Θεού και όχι στον καιρό του ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια ολόκληρης αυτής της διαδικασίας, έχω επίσης εξελιχθεί ως άτομο, ξεπερνώντας τη γυναίκα που ήμουν και γίνομαι ακόμη μεγαλύτερη στις εσωτερικές μου αξίες. Αυτός είναι ο σκοπός της ζωής, να είμαστε καλύτεροι άνθρωποι κάθε μέρα. Θα ήθελα να ολοκληρώσω τα λόγια μου τονίζοντας ότι είναι καθήκον μας να τιμούμε την ιστορία μας και την ιστορία της οικογένειάς μας και των προγόνων μας. Εδώ παραθέτω ένα απόσπασμα που διάβασα από ένα βιβλίο για τον Μάρκο Μπότσαρη:
Είθε η θυσία του ήρωα Μάρκου Μπότσαρη του Σουλιώτη να μας εμπνεύσει, να μας συγκινήσει και να μας στηρίξει στις δυσκολίες που όλοι αντιμετωπίζουμε κατά καιρούς κατά τη σύντομη ζωή μας. Είθε η ευλογία του να μας σκεπάζει καθώς τον επικαλούμαστε, εμείς που νοιαζόμαστε και αγωνιζόμαστε για να έχει ο άνθρωπος την ελευθερία του, εσωτερική και εξωτερική. Είθε ο Θεός να δώσει το ίδιο να συμβεί και σε πολλούς άλλους ήρωες, αγίους, δημιουργούς και αγνούς πατριώτες της χώρας μας, που υπέφεραν ανά τους αιώνες για την ανεξαρτησία και την αξιοπρέπειά τους.
